تحلیل ماهیت حقوقی و قواعد حاکم بر شرکت ها و موسسات دانش بنیان

به رغم اهمیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان در ارتقاء سطح دانش جامعه، بومی سازی فناوری های مورد نیاز و کاهش وابستگی های اقتصادی کشور، وضعیت این شرکت ها از نظر ماهیت، قواعد تشکیل و انحلال مبهم است. این ابهام می تواند، از رغبت اشخاص برای تشکیل شرکت ها و موسسات دانش بنیان بکاهد. در همین راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی می کوشد تا با رفع ابهامات موجود، موجبات ترغیب اشخاص به تشکیل این نهادهای دانش محور را تا حدودی فراهم آورد. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، شرکت های دانش بنیان نوعی شرکت جدید و مستقل، در عرض سایر شرکت های تجاری نیستند؛ بلکه «دانش بنیان بودن»، وصف عملکردی یک شرکت است. هم چنین ممنوعیت قانونی برای تشکیل این نهاد حقوقی در چارچوب شرکت های تجاری و موسسات غیرتجاری به چشم نمی خورد. برای تشکیل این شرکت ها، علاوه بر رعایت شرایط اساسی مذکور در ماده 190 قانون مدنی، رعایت شاخص های مذکور در آیین نامه تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان (1392) در خصوص سهم فعالیت های دانش بنیان از درآمد شرکت و نسبت نیروهای انسانی فعال در این شرکت ها ضروری است. باید خاطرنشان ساخت که عامل اصلی ایجاد ثروت در این شرکت ها و موسسات، دانش است نه منابع طبیعی، سرمایه و یا نیروی کار غیرماهر. اگرچه آورده این شرکت ها می تواند نقدی یا غیر نقدی باشد اما زمانی می توان یک شرکت را دانش بنیان دانست که فعالیت اصلی آن بر مبنای علم و دانش قابل عرضه در بازار باشد. به نظر می رسد نیل به این هدف زمانی ممکن خواهد بود که قسمت اعظم سرمایه شرکت را آورده های غیرنقدی از نوع دانش، تشکیل دهد. قواعد انحلال این شرکت ها نیز بسته به ساختار تشکیل آن، تابع مقررات قانون تجارت است. البته در خصوص تأثیر ورشکستگی بر قراردادهای مربوط به بهره برداری از حقوق مالکیت فکری چالش هایی وجود دارد.